Kürtlerin Toplumsal Travmlarının Sinemada Temsil Edilişi

Önder Ferit İkis /

Travma bireyin fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü derinden tehdit eden olay/durumdur. Kavramak ve baş etmenin oldukça zor olduğu bu deneyimi bireysel belleğimize yerleştirmekte güçlük çekeriz. Benzer biçimde, yaşayan bir organizmaya benzeyen toplumun da toplumsal acıları ve kayıpları sindirmesi güç olabilir.

Doğal afetler, kazalar, savaş, politik, etnik, dini ya da cinsiyet-temelli zulüm ve şiddet olayları gibi toplumsal travmalar, sadece travmayı yaşayan bireyleri değil, bu duruma doğrudan ya da dolaylı biçimde tanık olan tüm toplum kesimlerini etkileyebilecek niteliktedir. Dolayısıyla bu tarz süreçlerde dehşet, çaresizlik, tedirginlik, acı, kayıp hissi, öfke, donukluk, yabancılaşma, yalnızlık gibi pek çok duygunun bir sis bulutu gibi topluma dalgalar halinde yayıldığını görürüz. Travma, yaşayan kişinin kendisi, kimliği, insan ilişkileri ve dünyaya dair varsayımlarının sarsılmasına neden olur.

Baskı, şiddet, korku ve ötekileştirme toplumda belirgin bir biçimde önplandaysa, çoğunluk bunu normalleştirmiş ve iktidar bunu meşturlaştırmışsa o toplumda acılar ve yaralarla örülmüş ‘’kirli bir geçmiş’’ vardır. Bu geçmişin hayaletleri her an, her yerde gezinir: kalabalık meydanlarda, bayram günlerinde, büyük toplantılarda ya da sıradan günlük karşılalaşmalarda… Acı ve korkuyla bastırılmış travmalar tekinsizlik duygusu verir insana. Kürdistan da tam böyle bir coğrafya.

Kürdistan coÄŸrafyasında oluÅŸan/yaÅŸanan olay ve olgular hem Kürt hem de Türk yönetmenler tarafından sinemaya aktarılırken en  dikkat çekici nokta: yaÅŸanan toplumsal travmalardır. Sinema, diÄŸer sanat dallarında olduÄŸu gibi  sıkı biçimde  toplumsal dinamiklerinden beslenen  ayrıca bu toplumsal  dinamikleri iÅŸleyen önemli bir görsel anlatım aracıdır. Kürdistan coÄŸrafyasında yaÅŸanan  savaÅŸların, ölümlerin, çatışmaların getirdiÄŸi sonuç halk üzerinde geri dönülemez travmalar yaÅŸatmış, toplumsal zeminde onarılması çok güç yaralar açmıştır.

Sinema sanatı da buna kayıtsz kalmamıştır. Kimi zaman travmalarla hesaplaÅŸma  yoluna gidilmiÅŸ kimi zamanda yeniden bir bellek üretim gayesi gösterilmiÅŸtir. Toplumsal bellek kanlı bir tarihle doluyken, sinema, yaÅŸanan travmaların bir bakıma  yasını tutma iÅŸlevi görmüştür. Çünkü yası tutulmayan olaylarda insanların asla iyileÅŸemeyeceÄŸi bilinen bir gerçektir.

Kürdistan Sinemasını incelediÄŸimizde toplumsal travmaları içeren-iÅŸleyen  filmlerin sayısı oldukça yüksektir. Örneklendirmek gerekirse: SarhoÅŸ Atlar Zamanı, KaplumbaÄŸalar da Uçar, Babamın Sesi, Press, Sürü, vb. gibi örnekler bunların bazılarıdır.

    Yakında dönemde çekilen  fimlerden biri olan  ‘Dengê Bavê Min’ 1978 yılında  Kürt-Alevi toplumuna yönelik organize bir biçimde  gerçekleÅŸtirilen katliamı konu alır. Resmi kayıtlara göre 120 insanın öldürüldüğü olaylarda Kürt-Alevi halkına iat ev ve iÅŸ yerleri yakılıp, tahrip edildi.

   Dengê Bavê Min (Babamın Sesi): Travmatik anlatı sinemasının yakın döneminde tanık olduÄŸumuz, senaryosu yaÅŸanmış gerçek olaydan yola çıkılarak çekilmiÅŸtir. Film, Kürt-Alevi bir ananın gizemli bir hikayedir. Babamın Sesi, çalışmak için uzun yıllar uzakta kalan bir babanın, eÅŸi okuma yazma bilmediÄŸi için mektup yerine ses kasetleri yolladığı aileye olan hasreti öykünün çıkış noktasıdır. Filmin ana karekteri olan Basê pek konuÅŸmaz-konuÅŸamaz, sürekli siyah elbiseler içinde kendi yasını tutar. MaraÅŸ katliamı sonrası büyük oÄŸlu Hasan daÄŸa çıkması onu derin bir sessizliÄŸe gömmüştür

Kürdistan coÄŸrafyasında yaÅŸanan her katliamda bu ‘’sessiz (sessizleÅŸtirilmiÅŸ) ana’’ örneÄŸini sıkça kullandığım ‘’ulusun anası’’ portresine rastlarız. Maalesef ki devletin faili olduÄŸu toplumsal travmaların korku, dehÅŸet ve çaresizlik içinde bıraktığı geniÅŸ kesimler, düşman ilan edildikleri için kayıplarını, acılarını kamusal alanda deÄŸil, kendi iç alanlarına kapanarak sessizce veya  daÄŸa çıkarak yaÅŸadılar. Ne var ki ihtiyaç duyduÄŸumuz gerçekler artık teker teker sinemada kendini gösteriyor.

Dengê Bavê Min MaraÅŸ Katliamı’nın gerçeklerine odaklanıyor. Ãœlkenin gölgeye itilen, ’’utançlarla’’ dolu politik geçmiÅŸinde suni bir ÅŸekilde paspas altına süpürülen yaÅŸanmışlıklar perdeye yansıyor. Her türlü kanıtın ortadan kaldırılmak istendiÄŸi, yok sayıldığı ve failllerinin mahkemelerce  aklandığı  filmde yer alan belgeler, gazeteler ve ses kayıtları gerçeklere uluÅŸmamamızı saÄŸlıyor.  Her gün ‘’ unutma, unutturma’’ sloganlarının  aktivislerce kullanıldığı  ve zaman içerisinde deÄŸerini yitiren kavramlar, sinemanın gücüyle yüzümüze çarpıyor.